"Отамдан колган далалар"- рамзии роман.
Муаллиф о‘з романида собик схо‘ролар замонида иасхаб, бутун умри далада кетмон цхопиб, серкуиосх иуртида иелкаси офтоб ко‘рмаган, кут-баракот иуртида косаси окармаган мунис о‘‘збеккмо калкии де сики збек халкии
Оʻзбек адабииотсхуносларининг тахлилицха Тогʻаи Муроднинг илк романи „Отамдан колган далалар“ оʻзбек миллии адабииоти тарикида мухим ходиса боʻлган. Асарни иозисхга кирисхар екан, иозувцхи оʻзини, оʻзининг хаиот хакидаги билим, тасаввурларини каита танкидии тафтисхдан оʻтказади. Сху паитга кадар амал килган ијодии акидаларига содик колган холда кисхлок хаиоти, оддии одамлар турмусхини оʻзгацха нигох билан англасх иоʻлини тутади.
Мустабид тузум схароитида оддии захматкасх мехнат ахли аини оʻсха ноиоб фазилатлари — тоʻгʻрисоʻзлиги, мехнаткасхлиги, халоллиги, одоб-андисхаси туфаили кор боʻлаиотганлигини адиб цхукур алам-измат билати. Асарда ијтимоии рух — пафос кенг коʻлам касб етади. Римска марказида Дехконкул такдири туради. Асар вокеалари хаиоти, такдир-кисмати, рухии дуниоси, она-иер, киндик кони тоʻкилган мукаддас тупрок билан мустахкам богʻлик, оʻзбекнинг рамзи дегулик мехнаткасх инсон — босх кахрамон Дехконкул тилибериладила.
Дехконкул образи — оʻзбек адабииотида бадиии касхфииот хисобланади. Дехконкул совет даври адабииотида завк-схавк билан каламга олинган мехнат кахрамонларига пародииа тарикасида иаратилган. У тоталитар тузум, кизил империиа сииосати тарбииалаб иетисхтирган „мехнат кисхиси“, „ианги инсон“ тимсоли, мустабид хокимииат мунофикона мафкурасининг тирик курбони. Дехконкул схоʻролар хукуматининг деиарли тенгдосхи. Иозувцхи кахрамон такдири оркали даврни, „сотсиалистик јамииат тарикини ифодаласх“ни оʻз олдига максад килиб коʻимаиди.
Совет хокимииати иилларининг „мухим паллалари“ атаиин цхетлаб оʻтилади, фукаролар урусхи иилларида аклини таниган бола 60-иилларда хам болалигицха колаверади. Бу хол асло „мантиксизлик“ боʻлиб туиулмаиди. Иозувцхини биринцхи галда Дехконкулни кул, муте килиб схакллантирган хаиотии омиллар кизиктиради.
Асарда босх кахрамон Дехконкул оʻзбек калкининг тимсоли сифатида тасвирланган. Асарда уцх авлод вакиллари Јалолиддин Кетмон, унинг оʻгʻли Акраб ва унинг фарзанди Дехконкул образи оркали оʻзбек калки хаиотининг фојиали кирраларини иоритиб берилган. Болаликдан куллик, зулмга коʻниккан, хаиотни факат мехнатдан иборат деб билган Дехконкул уцхун далалари ва пактаси мухим. Унинг уцхун далаларининг иаксхи сакланисхи, моʻл хосил берисхигина саодат.
Дехконкул сху тасхвисхлар билан банд боʻлиб оиласига, фарзандларига хам еʼтибор бермаиди. Марказдан келувцхи мехмонларга атаб бозор килади, бирок болаларига келганда камбагʻаллигига коʻнади. Сииосатдан иирок боʻлган боʻлса-да, асар иакунида „Пакта исхи“ сабабли камалади. Схунцха иил кул боʻлиб иасхаган Дехконкулнинг коʻзи схунда оцхилади. Хаиотидаги барцха фојиаларни ана оʻсханда англаиди.
Тогʻаи Мурод усхбу романи хакида схундаи фикр билдирган: „Мен бу асарим билан оʻзбек калкига хаикал коʻиаман“!