سرور دو عالم ﷺ کا پیغام آخریں

الرّٰسخون فی العلم‎

यो एपका बारेमा

इस्लाम चर्चामा अरब। एके पछि अन्य प्रायः मुसलमान बह इस्लामे लगभग हो। اللہ تعالیٰ کی طرف سے سورۃ فتح اللہ نازل ہوئی جس میں آنحضرت ﷺکو اشارۃً ان حالات میں کام کیا گیا تھا کہ آپ کا اب مکمل ہو گیا ہے حضرت نے وصال سے پہلے تعلیماتِ اسلامیہ کو عربوں تک پہنچنے کے لیے حج کا ارادہ فرمایا। मेरो घोषणामा भनिएको छ कि نبی اکرم ﷺخود حج کی قیادتमा भन्नु भएको छ । यसका लागि सबै अरबबाट मुस्लिम उसमा साझेदारी। पक्षबाट अरबको एक ठूलो संख्यामा यस शर्फलाई प्राप्त गर्नको लागि पुग्ने। ذوالحلیفہ کے مقام پر احرام ملا تو لبیک لبیک کی آواز سے فضا گونجی اور تو کاٹھا مارتا ہوا سمندر حج بیت اللہ کی طرف سے مکہ معظمہ کی طرف روانہ بیٹےنبی اکرم ﷺ نے ہر مرحلے کے مناسک سے قوم کو کیا ۔ 'حج کی رسومات': 'جو مشرکانہ رسوم باقی ماندہ ختم کر دیا اور سیدوں کے بعد خالص ابراہیمی سنت کے مطابق فریضہ حج ادا کیا। توحید و اقتدار الٰہی کا اعلان آپ نے فرمایا: اللہ کے سوا کوئی اقتدار اعلیٰ کا حامل اور لائق پرستش و بندگی نہیں ہے۔ कुनै पनि साझा यसका लागि साम्राज्य देश र हमद त्यो मारता र जलता हो । उनी सबै सामग्री कुनै الہ होइन तर अकिला। अल्लाहले जवाफ दिए पूरा बोला र आफ्नो बन्दे को मदद की र अकेले सबै को पराभव को कहकोह साफा के बाद को कोह मरोह पर मनस्क हज طواف و سعی ادا کیا اور 8 ذوالحجہ کو مقام منٰی میں آپ قیوم بیان।9 زوالحجہ 10 کو آپ صلی اللہ علیہ وسلم मडा नमा सबै नामबाट भाषण दिए। यह خطبہ اسلامی تعلیمات کا نچوڑ। र इस्लाम के सामाजिक, राजनीतिक र तम्दनी नियमों का व्यापक मर्कआ। पुनरुत्थानको दिन अल्लाहमा मेरो कुरा स्पष्ट छ भने जवाफ दिनुहुन्छ ? जनताले भनेका छन्, ‘हामीले तपाईंलाई अल्लाहको सन्देश दिएका छन् र मेरो भनाइ दिएका छन्। तपाईंले स्वर्गको तर्फबाट आङ्गलिइ र भन्नुभयो। ’ ‘ए अल्लाह तौगुण भन्नु’ ‘ए अल्लाह तौगुनी गलत र यसका पछि आपकोले भने कि जो उपस्थित हैं उन लोगोंलाई यो कुराको महत्व दिएन। آپ ﷺ کے اسی خطبہ کو خطبہ حجۃ الوداع کہتے ہیں ।اس خطبہ کی تفصیل کتب  حدیث  وسیرت  وتفسیر میں  تفصیلاً  موجود  ہے  اور بعض  اہل علم  نے اس پر مستقل  کتب تصنیف  کی पनि छन् । زیر تبصرہ पुस्तक '' سرور دو عالم کاپیغام آخریں ''  پاکستان کے معروف عالم  دین लेखक کتب बहुह  مولانا محمد صادق سیالکوٹی کی    تصنیفاساس میں उहाँले                   خطبہ حجۃ الوداع र तपाईँको बीमारी को इयाम में आप जो अपनी  امت। अन्तिम الوداعی نصیحتیں کی र جوارشادات صادر قسمیں آسان فہم انداز میں جمع کیا छ ।(م۔ا)।