(Lea faka-Тонга)
Ko Tongá pe ko e Pule'anga Fakatu'i 'o Tongá ko ha 'otu motu 'oku tu'u 'i he Moana Pasifiki Tonga 'a ia 'oku kātoi ai ha motu 'e 176 vahevahe 'ʻi ha konga tahi ko hono 'ēlia ko e kilomita tapafā 'e 700 000 'i he Moana Pasifiki Tongá. Ko e motu fakakātoa 'e 52 'oku lolotonga nofo'i.
'Oku 'iloa 'a Tonga ko e ʻOtu Motu Angaʻofa koeʻuhi ko e anga'ofa 'a e kakai Tongá ki he kaivai Pilitānia ko Kapiteni Semisi Kuki lolotonga 'ene 'a'ahi ki Tongá ni, kā 'i he lau ʻa Tokiukamea (Вільям Mariner), naʻe feinga e kau houʻeiki ke fakapoongi ʻa Kuki ka naʻe ʻikai ke nau lototaha ki ha fokotuʻutuʻu.
'Oku toe 'iloa 'a Tongá ni koe'uhi ko e fonua pē ia he Pasifiki kuo te'eki ai ke hoko ko ha kolonia ki ha toe fonua kehe.
(англійська)
Історія Тонги ведеться з дев'ятого століття до нашої ери, коли мореплавці, пов'язані з діаспорою Лапіта, вперше заселили острови, які зараз складають Королівство Тонга. Разом із Фіджі та Самоа ця територія служила воротами до решти тихоокеанського регіону, відомого як Полінезія. Стародавні тонганські міфології, записані ранніми європейськими дослідниками, повідомляють, що острови Ата і Тонгатапу були першими островами, які Мауї підняв на поверхню з глибин океану.
Книги та довідкова література