Yigirmanchi asrdagi ayrim hujjat va xotiranomalarning guvohlik berishiga ko ra، Abdurauf Fitrat Istambuldan qaytgach (1914)، usuli jadida va madrasalar tashkil etib، uning o’zi bu ilmgohlarda turkiyab to Tarixqlarda turkiy va
Muxtasar Islom tarixi ana shu ilmgohlar Talabalari uchun qo’llanma tarzida yozilgan edi.
Uslubning soddaligidan va nahviy (stilistik) qurilish jihatidan bu qo‘llanma Fitrat ma’ruzalarining matni ekani ham ayondir. Asardaga voqea tasvirining notugalligidan anglash mumkinki ، bu manba asarning tola matni emas. شنداي إيكان ، أونينغ لافومي بو آليشي تابي. Biroq manba saqlanayotgap mahkama xodimlarining qaydlariga ko’ra، asarning tugal nusxasi shudir.
Tarjimaga 1915 (هجري 1333) Gazarov matbaasida chop etilgan، Imperatorskiy istoricheskiy Moskovskiy muzey (Moskva imperatorlik tarix muzeyi) دا XY 28411 رقامي بيلان ساقلانايوتجان ناشر أسوس قليب أوليندي. آيني دافردا فترات بيلان باروبار محمود شوجا بهبودي (1914) ، شكير سليمان (1918) kabi aliblar ham Qisqa Islom tarixi tuzganlari manbalarla qayl etilgan. Biroq Fitratning Asari voqealarning aniq، jonli ifodasi، millatparvarlik ruhi tasvir qatiga singlirilgani va xolis yozilgani bilan ularlan farqlanadn (diniy islohlarni qo'llashda dabdabali usul va sunziliy iltifot).
Hozirda kitobxonlar orasida tarqalgan AlixontoAra Shokirxo'ja oğg'li Sog'uniyning Tarixi Muhammadiya Kitobidan va Bilkiz Aladdinning Muhammad tarixi va boshqa shu xildagi asarlar bilan chog'ishtirilganda Fitratdagi chuquras. Islom tarixini Ovrupo nazaridan kuzatgan olim va adiblar - O.G.Bol’shakovning Xalifalik tarixi، L.I.Klimovichning Kor’on haqida kitob، V.Panova va Yu.
حميد الله بولتابوييف ، Filologiya fanlari doktori. دكتور جامعى.
تاريخ التحديث
20/10/2023