Alfabet Solidarności

BARBARA FEDYSZAK-RADZIEJOWSKA · ANDRZEJ HORUBAŁA · PAWEŁ JANOWSKI · JAN PIETRZAK · PIOTR SEMKA · BARBARA SUŁEK-KOWALSKA · WOJCIECH TOMCZYK · MATEUSZ WYRWICH

Nov 2020 · Instytut Dziedzictwa Solidarności

About this ebook

„Alfabet Solidarności” adresujemy w pierwszej kolejności do młodych czytelników, którzy nie pamiętają tamtych wydarzeń i zazwyczaj wiedzą niewiele na temat historii Solidarności. Chcemy im wyjaśnić, dlaczego my – świadkowie tamtego czasu – upieramy się, że ta historia wciąż jest żywa, że jest tak bardzo ważna nie tylko dla nas, lecz także dla młodych Polaków. Bo przecież z pewnością historia Solidarności jest fascynująca oraz inspirująca także dzisiaj. Zawiera w sobie pozytywną narrację o Polsce i Polakach. Każde pokolenie dorasta stopniowo do szacunku dla swych przodków. Bo bez wiedzy, kto poprzedzał nas w sztafecie pokoleń – nie jesteśmy w stanie zrozumieć samych siebie. Nawet jeśli zgodnie z prawem młodego wieku kpimy z tradycji, demonstrujemy, że nic nas ona nie obchodzi – przychodzi później taki moment, gdy nam tej wiedzy jednak brakuje. A ona jest nam potrzebna jak tlen. Historia Solidarności nie tylko inspiruje, ale także pozwala zachować szacunek dla swych przodków i dla swojego narodu. Daje wiarę w sens walki o niepodległe państwo, w sens patriotyzmu, odwagi cywilnej, altruizmu, miłości bliźniego oraz dobrze pojętego pluralizmu i tolerancji. Takie dziedzictwo obejmuje tradycja Solidarności. By o tym opowiadać, wybraliśmy formę łatwiejszą w percepcji niż książka naukowa, z nadzieją, że mogą po nią sięgnąć także ci, którzy zazwyczaj nie czytają owych książek naukowych. Stąd pomysł na format „Alfabetu Solidarności” z krótkimi tekstami w formie haseł encyklopedycznych. Książka zawiera alfabetyczny zbiór nazw, pojęć, haseł lub nazwisk, które stanowią swoisty, syntetyczny przewodnik po historii karnawału Solidarności w latach 1980–1981. Teksty nie mają charakteru naukowych opracowań. Są to raczej świadectwa autorów, którzy zazwyczaj w formie felietonu opisują fenomeny wolnościowej rewolucji w rozmaitych stylach i konwencjach. Grupa autorów, którzy przyjęli nasze zaproszenie do udziału w tym projekcie, jest bardzo różnorodna i pluralistyczna, jak sama Solidarność. Łączy ich jednak przekonanie, że wszyscy jesteśmy dłużnikami i zarazem dziedzicami Solidarności i że warto o tym opowiadać. Oddając w ręce czytelników „Alfabet Solidarności”, chcemy pokazać tę jaśniejszą stronę naszej historii, która dzisiaj nadal inspiruje pozytywną energią tamtego czasu bo… „Nie ma wolności bez Solidarności”. Krzysztof Nowak

About the author

BARBARA FEDYSZAK-RADZIEJOWSKA - urodzona w 1949 r. w Chorzowie. Etnograf, absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego, doktor socjologii. Autorka badań i prac poświęconych społecznościom wiejskim, a zwłaszcza rolnikom, ich etosowi pracy, postawom wobec UE, przedsiębiorczości wiejskiej oraz kapitałowi społecznemu polskiej wsi. Od 1980 r. członek NSZZ „Solidarność”. W latach 1982–1988 kierowała pracami grupy socjologów, którzy w ramach podziemnej struktury Solidarności prowadzili dla RKW i TKK analizy stanu nastrojów działaczy niejawnych komisji zakładowych NSZZ „S”. W latach 2007–2011 członek Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej, od kwietnia 2010 r. jego przewodnicząca. Członek Rady ds. Wsi i Rolnictwa przy prezydencie RP Lechu Wałęsie oraz Lechu Kaczyńskim. Odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

ANDRZEJ HORUBAŁA - urodzony w 1962 r. w Warszawie. Absolwent Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Od grudnia 1980 r. przewodniczący NZS Wydziału Polonistyki UW, współzałożyciel biuletynu Centrum Informacji Akademickiej NZS UW (CIA), po 13 grudnia 1981 r. – aktywny w strukturach Solidarności, współzałożyciel Akademickiego Ruchu Samoobrony (ARS), współpracownik, a później członek redakcji tygodnika MKK „Wola”, autor „Kultury Niezależnej”. Po 1989 r. związany z „Tygodnikiem Literackim” i magazynem „Debata”. W latach 1994–1996 szef widowisk artystycznych i rozrywkowych w TVP 1. Pisarz, krytyk, producent telewizyjny. Autor czterech powieści i pięciu tomów szkiców krytycznych, twórca wielu popularnych programów telewizyjnych. W 1999 r. wyróżniony przez ministra kultury i sztuki Andrzeja Zakrzewskiego odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” za aktywność w podziemnym ruchu wydawniczym i kulturalnym. W 2017 r. odznaczony przez prezydenta Andrzeja Dudę Krzyżem Wolności i Solidarności oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

PAWEŁ JANOWSKI - urodzony w 1968 r. w Połczynie-Zdroju. Historyk, teolog, pracownik naukowy KUL, pracował m.in. w Instytucie Leksykografii (wydawca 20-tomowej „Encyklopedii katolickiej”) i Ośrodku Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym. Był kierownikiem Działu Historii Zakonów i Zgromadzeń Zakonnych w rosyjskiej „Encyklopedii katolickiej”. Jest autorem artykułów naukowych, kilku książek i kilkuset haseł, m.in. do „Encyklopedii katolickiej”, „Encyklopedii politycznej”, „Encyklopedii Gutenberga” i „Encyklopedii »Białych Plam«”. Członek Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” i Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. Był także wiceprzewodniczącym Komisji Uczelnianej NSZZ „Solidarność” KUL i członkiem Zarządu Krajowej Sekcji Nauki NSZZ „Solidarność”. 

JAN PIETRZAK - urodził się w Warszawie na Targówku w 1937 r. Twórca i lider dwóch satyrycznych kabaretów: studenckiego w Hybrydach (lata 1960–1967) i Kabaretu pod Egidą (od 1967 r.). Autor piosenek, monologów, felietonów oddających polskie nastroje i realia ostatniego półwiecza. Przenikliwy komentator społecznych i politycznych przygód społeczeństwa przełamującego zniewolenie komunistycznego ustroju. Jego patriotyczna pieśń „Żeby Polska była Polską” stała się w 1980 r. spontanicznym hymnem Solidarności. Powiedzonka, refreny, myślowe skróty pana Janka zapadły w pamięć milionom Polaków. Wprowadził nowy, niestosowany wcześniej styl prowadzenia kabaretowej narracji, styl, który znalazł licznych naśladowców. Od Komisji Krajowej „S” otrzymał tytuł „Zasłużony dla Solidarności”. W 2009 r. został odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2011 r. powołał fundację Towarzystwo Patriotyczne, wręczającą nagrody „Żeby Polska była Polską”. Rok później został wybrany przez czytelników Człowiekiem Roku „Tygodnika Solidarność”, a w 2014 r. – Człowiekiem Roku Klubów „Gazety Polskiej”.

PIOTR SEMKA - urodził się w 1965 r. w Gdańsku. Historyk, absolwent Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Od początku stanu wojennego zaangażowany w działalność niepodległościową i solidarnościową. Współtwórca i autor tekstów podziemnych czasopism i audycji radiowych. Członek Niezależnego Zrzeszenia Studentów. Po 1989 r. zaangażowany w publicystykę prasową, a także aktywny dziennikarz telewizyjny i radiowy. Prowadził wiele audycji o charakterze społeczno-politycznym. Współautor książki „Lewy czerwcowy”, autor publikacji: „Wojna światów”, „Obrazki z wystawy”, „My, reakcja”, „Lech Kaczyński. Opowieść arcypolska”, „Za, a nawet przeciw. Zagadka Lecha Wałęsy”.

BARBARA SUŁEK-KOWALSKA - urodzona w 1951 r. w Słupsku. Absolwentka Uniwersytetu Gdańskiego, dziennikarka, publicystka i nauczyciel akademicki. Pracowała w tygodniku „ITD” (usunięta po weryfikacji dziennikarzy w 1982 r.), tygodniku „Zwierciadło”, podziemnej Niezależnej Agencji Informacyjnej, „Tygodniku Gdańskim”, „Tygodniku Solidarność”, współtworzyła tygodnik „Idziemy”, gdzie w latach 2005–2020 była sekretarzem redakcji; od 2020 r. pisze dla „Tygodnika TVP”. W latach 80. współpracowała z Edmundem J. Osmańczykiem przy tworzeniu jego „Encyklopedii ONZ i Spraw Międzynarodowych”. W 1987 r. pomysłodawczyni pierwszej gazety parafialnej „Wiadomości Parafialne” na warszawskim Ursynowie. W latach 90. zaangażowana w ruch niezależnych gazet lokalnych. Wykładowca praktyki dziennikarskiej na Uniwersytecie Warszawskim i w katolickim Ośrodku OCIPE. Współautorka „Poradnika dla wydawców i dziennikarzy prasy lokalnej” oraz skryptu „Podstawy warsztatu dziennikarskiego”. Aktywna w dialogu chrześcijańsko-żydowskim, współtworzyła Polską Radę Chrześcijan i Żydów (1991– 2013), członek Komitetu Episkopatu Polski ds. Dialogu z Judaizmem, w 2001 r. doradca premiera Jerzego Buzka.

WOJCIECH TOMCZYK - urodzony w 1960 r. w Warszawie. Dramatopisarz, scenarzysta, a także producent filmowy i telewizyjny. Absolwent Wydziału Wiedzy o Teatrze warszawskiej PWST oraz Studium Scenariuszowego łódzkiej Szkoły Filmowej. Członek Niezależnego Zrzeszenia Studentów. Autor sztuk teatralnych (m.in. „Marszałek”, „Norymberga”, 180 „Wampir”) oraz wielu scenariuszy do filmów fabularnych, dokumentalnych i seriali. Wielokrotnie nagradzany. Niekarany.

MATEUSZ WYRWICH - urodzony w 1951 r. w Białogardzie. Politolog, dziennikarz, pisarz. Absolwent Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. W Solidarności od 1980 r. W 1981 r. dziennikarz działu informacyjno-związkowego „Tygodnika Solidarność” i wiceprzewodniczący Komisji Zakładowej „S” w tym tygodniku. W latach 80. aktywny publicysta w podziemnych wydawnictwach, w tym dziennikarz, redaktor „Tygodnika Wojennego” i koordynator jego filii w kraju. Współzałożyciel, redaktor i dziennikarz, a także koordynator filii w latach 1985–1989 dwutygodnika „Samorządna Rzeczpospolita”. W 1989 r. uczestnik obrad Okrągłego Stołu w podzespole ds. samorządu terytorialnego. W latach 1989–1993 wicedyrektor w Urzędzie Rady Ministrów. Od 1990 r. publicysta i dziennikarz, autor telewizyjnych reportaży społeczno-historycznych, również książek z zakresu najnowszej historii Polski. Odznaczony odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1999), Srebrnym Krzyżem Zasługi (2007), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2011, nie przyjął). W 2018 r. uhonorowany Krzyżem Wolności i Solidarności.