Cehânnâme: (İnceleme-Metin-Tıpkıbasım)

Mirza Haydar Duğlat · Aysima Mirsultan

2022年7月 · Edebiyat 第 105 冊 · DBY Yayınları

關於本電子書

10. yüzyıl başlarında Karahanlılar’ın başkenti olan Kaşgar, büyük gelişim göstermiş, bilim ve kültür açısından önemli bir merkez hâline gelmişti. Kaşgarlı Mahmud (1008-1102) ve Yusuf Has Hacib (1017-1077) gibi birçok büyük âlim ve filozof Türk edebiyatı için de özel bir konuma sahip olan Kaşgar’daki kültür muhitinin gelişmesinde etkili olmuştu.

Kültür muhitine katkısı olan ve Mirza Muhammed Haydar Duğlat (1500-1551) adıyla bilinen Mirza Haydar Köregan, Kaşgar hâkimlerinden Duğlat Emir’in ailesine mensuptur. Babur Şah’ın kuzenidir. Rütbeli bir askerdir, Keşmir’in hâkimidir ve aynı zamanda tarihçidir. Duğlat’ın 1521-1546 yılları arasında Doğu Türkistan’da gerçekleşen olayları Fars dilinde anlattığı eseri Târîh-i Reşîdî, Dîvânu Lügâti’t-Türk ile Kutadgu Bilig’den sonra o coğrafyaya ait en önemli eser addedilir.

Mirza Haydar’ın uzun zamandan beri bilinmeyen bir diğer önemli eseri ise Çağatay Türkçesi ile mesnevi şeklinde kaleme aldığı Cehânnâme destanıdır. Destanın iki nüshası bilinmektedir. Kaşgar nüshası 1986’da Arap harfleriyle Urumçi’de, Berlin nüshası 1999’da Özbekistan’da, 2006’da Kazakistan’da Kiril harfleriyle yayınlanmıştır. Bu çalışmada ise Kaşgar ve Berlin nüshaları karşılaştırılarak Cehânnâme destanının metni tespit edilmiştir. Böylece elinizdeki bu kitap, Cehânnâme’nin bilim dünyasına takdim edildiği 1937’den bu yana iki nüshası karşılaştırılmak suretiyle Latin alfabesiyle yapılan ilk yayın olmaktadır.

關於作者

MİRZA HAYDAR DUĞLAT, Mirza Muhammed Haydar Duğlat adıyla da bilinen Mirza Haydar Köregan (1500-1551), Kaşgar hükümdarı Duğlat Emir ailesinin prensi ve Babur Şah’ın kuzenidir. Devrin önde gelen tarihçisi olması hasebiyle Ahmed Han’ın 1514’te ölümü üzerine Doğu Türkistan’ın yazgısına egemen olan Sultan Said Han’a (1514-1533) danışmanlık yapmıştır. Aynı zamanda rütbeli bir asker olan Mirza Haydar, 1533 senesinde Keşmir Yarkend’de Saidiye Hanlığı Sultanı Said Han’ın yanında savaşır. 1533 yılında vefat eden Said Han’ın oğlu Abdürreşid Han (1533-1565), Mirza Haydar’ın amcasını öldürünce Kuzey Hindistan’da hüküm süren Nasıreddin Muhammed Hümayun Şah’ın (1508-1556) yanına gidip asker olarak hayatını sürdürmüş ve 1540-1551 senelerinde Keşmir’in hâkimi olmuştur.

Mirza Haydar Duğlat’ın 1521-1546 yılları arasında Doğu Türkistan’da gerçekleşen olayları Fars dilinde anlattığı ünlü eseri Târîh-i Reşîdî, Dîvânu Lügâti’t-Türk ile Kutadgu Bilig’den sonra o coğrafyaya ait en önemli eser addedilir. Cehânnâme destanı ise Mirza Haydar’ın Çağatayca kaleme aldığı eseridir. Bunlar dışında bazı araştırmacılara göre Mirza Haydar’ın Mahmûdnâme adlı önemli bir Çağatayca eseri olduğu ve eserin bir nüshasının II. Dünya Savaşı’ndan önce Berlin Humboldt Üniversitesi Kütüphanesi’nde görüldüğü söyleniyorsa da yazmanın şu an nerede olduğu bilinmemektedir.

AYSİMA MİRSULTAN, Uygur Türkü olan Aysima Mirsultan, Urumçi’de dünyaya geldi. 2000’de Xinjang Üniversitesi’nde Sosyal Bilimler ve Uygur Edebiyatı alanında lisans öğrenimini tamamladı. 2001’de Göttingen Georg-August Üniversitesi’ne kabul edildi. 2005’te Türkoloji ve Orta Asya Çalışmaları ve Sinoloji Enstitüsü’nde Mahāprajñāpāramitā – Sūtra’nın Uygurca versiyonu üzerine hazırladığı tez ile yüksek lisansını tamamladı. 2008’de Türkoloji ve Orta Asya Araştırmaları Enstitüsü’nde Eski Uygur Xuanzang biyografisinin 10. cildi üzerine hazırladığı tez ile doktor unvanını elde etti.

Almanya, Danimarka, Doğu Türkistan, Japonya ve Türkiye’de birçok akademik projede görev alan Mirsultan’ın başlıca araştırma alanları eski Uygur metinleri, Çağatay dili ve edebiyatı, modern öncesi Uygurca, eski Uygur’dan modern Uygur’a dilin özellikleri, modern Uygur lehçeleri ve cumhuriyet döneminde Uygurların aile hukukudur. Bugüne kadar Almanya ve Japonya’da muhtelif kitaplar neşreden, editörlük yapan ve 30’a yakın makale yayınlayan Mirsultan, hâlen Berlin Devlet Kütüphanesi, Doğu Asya Bölümü’nde kütüphaneci olarak görev yapmakta.