Ku'ran'da Doğruluk Müminin Şiarı

Fatih Kurt

dec. 2022 · Diyanet Vakfı Yayınları

Om denne e-bog

Arapçada, genel anlamıyla doğruluk ve gerçeklik olan “sıdk”, yalan ve hakikat dışı manalarına gelen “kizb”in karşıtı olarak kullanılmaktadır. Doğruluk, geçmiş, gelecek ve âna yönelik olarak söz ve eylemlerdir. Doğrulukta, doğrudan doğruya eylem ve söylem ilişkisi bulunmaktadır. Buna göre haber ve bilgi verilen husus ile haber veren kimsenin niyet ve söylemi arasında hakiki bir bağ ve gerçeklik payı olmalıdır. Eğer bu ilişki gerçeklemezse tam bir doğruluktan bahsetmek mümkün olmayacaktır. Arap dili literatürde yer alan ve sıdk köküyle bağlantılı olarak kullanılan, “sadekahu’l-hadîs” ona doğruyu haber verdi manasına gelmektedir ki burada sözün doğruluğu mevzubahistir. Yine Arapçada “raculun sadûkun” cümlesi, üst düzeyde ve gerçekçi olarak doğru kişi manasını içermektedir. Vakıada gerçekliği ifade eden, “sadeka fi’l-kıtâl”, savaşı gereği gibi gerçekleştiren ve hakkıyla savaşan kimse manasına gelmektedir. Öte yandan “sıddîk” kelimesi, doğrulukta ileri düzeyde olan, yalan söylediği görülmeyen, doğruluğu karakteriyle özleştirdiği için onu alışkanlık hâline getirerek, aksini asla düşünmeyen, sürekli gerçeği tasdik eden, sözüyle özü bir olan kimse demektir. Bu ise insanın fıtratına uygun hareket etmesi anlamına gelmektedir. Doğruluk manasındaki sıdk kelimesinden türeyen “sadâkat ve musâdaka”, dostluk kurmak anlamında olup sadakat, sevgi eksenli ve dostluk merkezli inanç ilkelerine sahip olmaktır. Bu doğrultuda din ve inançta, aşkta, toplumsal ilişkilerde gerçekliğin yansıması ancak sıdk ile mümkündür. Aynı kelimeden türeyen “sadîk” ise gerçekçi arkadaş ve dost manasını ihtiva etmektedir. Sıdk kelimesinden türeyen “masdak” da ciddiyet, sağlamlık, dayanıklılık manalarını içermektedir. İnsanların yaratılışlarında ana hedeflerden olan bir işin hakikatini öğrenmek ve gerçeği elde etmek, “misdâku’l- emr” cümlesiyle ifade edilmektedir. Bu ise insanın tüm yaşamında sahip olması ve ideal olarak bulunması gereken bir niteliktir. Öte yandan “sadk” kelimesi cesaret, sebat, dayanıklılık gibi olumlu olguları ifade etmek için kullanılırken, bir kimsedeki övgüye layık sıfatlar yanında maddi ve manevi olarak her nesnedeki olgunluk anlamlarını da kapsamaktadır. İslâmî literatürde bir ibadet olarak değerlendirilen “sadaka” ise infak edilen, müminin Allah rızasını gözetmek ve O’nun inayetini kazanmak amacıyla ihtiyaç sahiplerine verdiği şeydir. Kelime kökeni itibarıyla doğruluk, gerçeklik ve samimiyet anlamlarını taşıyan sıdk, Kur’an ve sahih hadislerde yer alan bir terimdir. Allah’ın tasvip ettiği, Hz. Peygamber’in önemsediği ve müminlere yönelik bir buyruk olarak değerlendirilen terim, müminin tüm yaşamında sahip olması gereken bir özelliktir. Zira bunun karşı anlamlısı olan ve yalan, gerçek dışılık gibi manaları içeren kizb, küfre ait bir sıfat olarak değerlendirilmektedir. Doğruluk, gerçeklik ve içtenlik, dünya ve ahiret hayatı için bir gereklilik olduğundan dolayı, Kur’an ve sahih hadislerle özenle vurgulanmıştır.