Arap Aklının Yapısı (Arap Aklının Eleştirisi-2)

Muhammed Abid el-Cabiri

Feb 2020 · İlim Yurdu Yayıncılık ve Eğitim Hizmetleri Ltd. Şti.

About this ebook

Arap Aklının Eleştirisi serisinin ikincisi olan bu kitapta Cabiri; Arap-İslam kültüründeki bilgi sistemini Beyân, Burhân ve İrfân olarak tasnif etmiş ve yıllar sonra da tercih ettiği bu yapısal tasnifin en isabetli tasnif olduğunu tekrar belirtmiş ve bunun gerekçelerini ise şu ifadelerle vurgulamıştır:

...Bu durum sadece söz konusu tasnifin salt analitik açıdan Arap-İslam kültürünün içinde bulunduğu gerçek durumu bilfiil ifade ediyor olmasından değil aynı zamanda bu kültürün genel gelişimi boyunca geçirdiği aşamaları da yansıtması dolayısıyladır:

Bu kültür önce Kur'an, Hadis ve bunlarla ilgili bilgi alanlarıyla, başlangıçta beyânî olarak başlamış, sonra tercümelerle zenginleşerek diğer kültürlere açılmış, bilim ve felsefe şeklinde karşımıza çıkan burhân ile tasavvuf ve işrâkî felsefede ortaya çıkan irfân burada rahat ve verimli bir ortam bulmuş sonra da bu sistemler arasında etkileşim ve eşleşmeler meydana gelmiştir. Bunun sonucunda ise iki temel akım

oluşmuştur: Birincisi özellikle Doğuda ortaya çıkan ve irfânı beyân temeli üzerine kurmaya çalışan akımdır. İkincisi ise özellikle Mağrip ve Endülüs'te ortaya çıkan ve beyânı burhân temeli üzerine kurma yönünde hareket eden akımdır...

Bu kitap; beyan, burhan ve irfan adı verilen bu üç bilgi sisteminin analizini yapıp işleyiş mekanizmalarını, kavramlarını ve barındırdıkları dünya görüşlerini irdelemek ve tedvin asrında oluşup günümüze kadar devam eden şekliyle Arap aklının iç yapısını oluşturan karşılıklı ilişkileri incelemek gayesiyle yazılmıştır.

About the author

1936’da Fas’ta doğdu. Medresetü’n-nahda el-vataniyye’de başladığı tahsilini daha sonra bir Fransız okulunda ve ayrıca et-Tehzîbü’l-Arabiyye adlı bir mektepte sürdürdü. Bu okullarda aldığı eğitimle, bir yandan klasik Arapça metinlere aşinalık kazandı, diğer yandan Batı kültürüyle ilgili bilgisini geliştirdi. Üniversite öğrenimi için 1957’de Şam’a gittiyse de ertesi yıl ülkesine dönüp Rabat Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne girdi. Sorbonne’da okumak niyetiyle 1960’ta Paris’e gitti; ancak bu düşüncesinden vazgeçip yüksek öğrenimini önceki üniversitesinde tamamladı (1962). Bir süre öğretmenlik yaptı. Bu arada Fas’ın bağımsızlığı için yapılan gösterilere katıldı. 1959’da Union Nationale des Forces Populaires adlı gruba katıldı. Haftalık et-Tahrîr gazetesinin yayın ekibinde yer aldı ve gazetenin kapatıldığı Haziran 1963’e kadar burada yazılar yazdı. 1963’te gazetenin bazı üyeleriyle birlikte tutuklanıp iki aydan fazla hapis yattı. 1964-1983 yılları arasında çıkan Aklâm dergisinde yazılarını yayımladı. 1966’da bazı ders kitaplarının hazırlanmasına katkıda bulundu. 1968’de yayımlanan Filistîn adlı haftalık gazetenin kadrosuna katıldı. Union Nationale des Forces Populaires 1973’te kapatılınca Union Socialiste des Forces Populaires adlı başka bir yapılanmanın politik bürosuna üye oldu ve bu üyeliği 1988 yılına kadar devam etti. 1967’de Rabat V. Muhammed Üniversitesi’ne asistan olan Câbirî, Menheciyyetü’l-kitâbâti’t-târîhiyyeti’l-Mağribiyye adlı yüksek lisans tezinin ardından el- 'Aşabiyye ve’d-devle: Me 'âlim nazariyye haldûniyye fi’t-târîhi’l-İslâmî başlıklı çalışmasıyla Fas’ta felsefe doktoru unvanını alan ilk akademisyen oldu (1970) ve aynı üniversiteye öğretim görevlisi olarak tayin edildi. 2002’de V. Muhammed Üniversitesi’ndeki profesörlük görevinden emekliye ayrılınca özellikle ilmî ve fikrî düzeyi yüksek eserlerle dolu bir hayat geçirdi ve 3 Mayıs 2010 tarihinde Dârülbeyzâ’da vefat etti. İslâm düşüncesi ve bilhassa İslâm kültürü üzerine yaptığı zihniyet analizleri, eleştirileri ve önerileriyle uluslararası bir şöhrete sahip olan Câbirî, UNESCO-Bağdat Arap Kültürü ödülü, Mağrip Kültür ödülü, UNESCO-MBI’nin Arap Dünyası Fikir Araştırmaları ödülü, Beyrut Arap Düşünce Kurumu’nun Ruvvâd ödülü, UNESCO İbn Sînâ ödülü, Berlin İbn Rüşd Özgür Düşünce Cemiyeti’nin ödülü gibi birçok ödüle lâyık görülmüş, kendisine teklif edilen bazı para ödüllerini ise reddetmiştir.

 

Eserleri:

1. Fikru İbn haldûn: el- 'Aşabiyye ve’d-devle (1971) [İbn Haldun Düşüncesi: Asabiyet ve Devlet, trc. Muhammet Çelik, 2018].

2. Edvâ' 'alâ müşkili’t-ta 'lîm bi’l-Mağrib (1973).

3. Nahnü ve’t-türâş (1980). [Felsefî Mirasımız ve Biz, trc. A. Said Aykut, 2003].

4. el-hitâbü’l- 'Arabiyyü’l-mu 'âşır (1982).

5. Tekvînü’l- 'akli’l- 'Arabî (1984). [Arap Aklının Oluşumu, trc. İbrahim Akbaba, 1997].

6. Binyetü’l- 'akli’l- 'Arabî (1986). [Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı, trc. Hasan Hacak, Burhan Köroğlu, Ekrem Demirli, 1999].

7. es-Siyâsâtü’t-ta 'limiyye fi’l-Mağrib (1988).

8. el- 'Aklü’s-siyâsiyyü’l- 'Arabî (1990). [İslâm’da Siyasal Akıl, trc. Vecdi Akyüz, 1997].

9. İşkâliyyetü’l-fikri’l- 'Arabiyyi’l-mu 'âşır (1990).

10. hıvârü’l-Mağrib ve’l-Meşrık (Hasan Hanefî ile birlikte, 1990) [Doğu-Batı Tartışmaları, trc. Muhammed Coşkun, 2011].

11. Vichetü nazar: Nahve i 'âdâti binâ'i kadâya’l-fikri’l- 'Arabî (1992). [Çağdaş Arap-İslâm Düşüncesinde Yeniden Yapılanma, trc. Ali İhsan Pala, Mehmet Şirin Çıkar, 2001].

12. el-Musakkafûn fi’l-hadâreti’l- 'Arabiyyeti’l-İslâmiyye (1995).

13. ed-Dîn ve’d-devle ve tatbîku’ş-şerî 'a (1996).

14. ed-Dîmukratiyye ve huküku’l-insân (1997).

15. et-Tenmiyetü’l-beşeriyye ve’l-huşûşiyyetü’s-susyû-sekafiyye: el- 'Âlemü’l- 'Arabî nemûzecen (1997-BM/UNESCO tarafından yayımlanmış ve İngilizce’ye de tercüme edilmiştir)

16. hafriyyât fi’z-zâkire min ba 'îd (1997-Otobiyografi)

17. İbn Rüşd: Sîre ve fikr (1998).

18. el- 'Aklü’l-ahlâkiyyü’l- 'Arabî (2001)