Türk Dininin Sosyolojik İmkânı: Alevilik ve İslam Protestanlığı

Yasin Aktay

Aug 2021 · Vadi Kültür Sanat ve Yayıncılık AŞ

About this ebook

Din kendisine kulak verilen bir çağrı, hayatımızı ve kendimizi değiştirmeyi talep eden bir sesleniş olmaktan çıkıp istediğimiz gibi kullanabileceğimiz bir araç hâline nasıl gelir? Dinin bir mesajdan bir araca dönüşümü belki tarih boyunca din ve siyaset ilişkisinin özetidir. Bütün dünya dinlerinin ilk vazedildikleri, değiştirmeyi hedefledikleri toplumlar tarafından kabul edildikten sonra millîleştirilmesi bir sosyolojik kural gibi. Hristiyanlığın Romalılaştırılması, Protestanlığın Anglikanlaşması, İslam’ın Emevileşmesi veya Şiileşmesi…

Cumhuriyet Türkiye’sinde dini millîleştirme arzusu, İslam’ı Protestanlaştırma ile radikal sekülerleşme arasında bir yol bulmaya çalışırken, bir yandan da Alevi İslamı veya kültürel İslam, Türk İslamı’nı temsil edecek terkipler olarak kurgulandı. Yasin Aktay hem Aleviliğin hem de Protestanlığın bu süreçte nasıl icat edildiklerini eleştirel bir yaklaşımla ortaya koyuyor. Alevilerin kendi İslam yorumları "gayriresmî", "sapkın” kılındığı ve ayrımcılığa uğradığı hâlde cumhuriyet projesine sadakatlerini nasıl ve neden sürdürdüler?

Aktay, bütün bu arayışların tarihini ve sosyolojik imkânlarını ortaya koyarken, Türk İslamı idealinin zamanla devletin bir projesi olmaktan çıkıp sivil bir ideolojiye dönüştüğünü de tespit ediyor. Tam da bu sivil düzeyde kendi İslam’ını Türk İslamı olarak başkalarından ayrıştırmanın nedenlerini ve psikolojik kökenlerini irdeliyor. Hem İslami ilimlere hem sosyolojiye olan hâkimiyetiyle Aktay, Maturidi, Hanefi ve Anadolu İrfanı bileşenlerine vurgu yapılan yeni ve sivil bir millî din söyleminin arka planını eleştirel bir yaklaşımla irdeliyor.

Yasin Aktay, büyüleyici bir din ve siyaset sosyolojisi uygulamasında, Cumhuriyetçi hükûmetlerin Sünni İslam'ın ‘resmîleştirilmesi’, ‘Cumhuriyetleşme’ ve Alevi azınlığın ‘Cumhuriyet projesine’ özel bağlılığı arasındaki açık çelişkiyi sorguluyor.

Prof. Dr. Yahya Sezai Tezel

 

İtiraf etmeliyim ki bakış açısı ve ulaşılan sonuçlarda ciddi farklılıklarımız olmasına rağmen Aktay’ın saptamalarının çoğuna katılıyorum.

Prof. Dr. Erol Göka

 

"Yasin Aktay formüle ettiği ve Türk laikliğinin özel bir halkası olarak kurumsallaştırılan ‘Türk İslamı’ kavramsallaştırmasını farklı düzeylerde işleyen ‘dine karşı mesafe bilinci’ni hatırda tutarak ele almakla kalmıyor, şimdiye kadar bir türlü cesaret edilemeyen eleştirel analizi sık sık ertelenen bir problem alanı olmaktan çıkararak açık yüreklilikle tartışmaya katıyor."

Dr. Necdet Subaşı

 

Bilimsel bilgi, araştırmalardan elde edilecek verilerle yanlışlanmak veya desteklenmek üzere üretilir; bu kitaptaki bilgiler de eleştirel bir çerçevede yanlışlanmaya ve desteklenmeye devam etmektedir.

Prof. Dr. Bahattin Akşit

About the author

1966’da Siirt’te doğdu. Siirt İHL’yi 1985’te tamamladıktan sonra ODTÜ SosyolojiBölümü’nde 1990’da lisans, 1993’te Political and Intellectual Disputes on the Academisation of Religious Knowledge başlıklı teziyle yüksek lisans, 1997’de de Body, Text, Identity, Islamist Discourse of Authenticity başlıklı teziyle doktora derecelerini aldı. 1999 yılında Uygulamalı Sosyoloji alanında Doçent, 2005 yılında da Kurumlar Sosyolojisi alanında Profesör oldu. ABD’de Utah ve Maine at Farmington Üniversitelerinde akademik çalışmalar yaptı, dersler verdi. 1992-2012 yılları arasında Selçuk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nde öğretim üyeliği yaptı. Hâlen Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Sosyoloji Bölümü’nde öğretim üyesidir. 1991 yılından itibaren Tezkire dergisini, 2002 yılından itibaren de Sivil Toplum dergisini çıkarmaya başladı. 2010-2014 yılları arasında Ankara’da bulunan Stratejik Düşünce Enstitüsü’nün başkanlığını yaptı. Birçok televizyon kanalında programlar yapan Aktay, yurt içi ve yurt dışı birçok dergide Türkçe, Arapça ve İngilizce kitaplar ve makaleler yayımladı. TÜBA üyesi de olan Aktay hâlen Yeni Şafak gazetesinde köşe yazıları yazmaktadır.

Yayımlanmış kitapları: Önce Söz Vardı (E. Göka ve A. Topcuoğlu ile; 1996, 2020), Postmodernizm ve İslam, Küreselleşme ve Oryantalizm (A. Topcuoğlu ile; 1996, 2017), Din Sosyolojisi (M. E. Köktaş ile; 1998, 2017), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslamcılık (2004), Küresel Kentleşme: Konya Örneği (2006), Tarihbozumu: Tarih Sosyolojisi ve Tarih Bilinci (2010), Türk Sosyolojisinin Tarihine Eleştirel bir Katkı (2010), Türkiye’de Ortak bir Kimlik Olarak Ötekilik (2010), Korku ve İktidar: Komplo Üretimi ve Elit Tahakkümü (2010), Karizma Zamanları: 28 Şubat’tan 27 Nisan’a AK Parti ve Türk Siyaseti (2011), Hepimiz Ötekiyiz (A. Kızılkaya ile; 2014), Neye Himmet Neye Hizmet (2014), Küreselleşme, Çokkültürlülük, Sahicilik, Sosyoloji Temrinleri 1 (2015), Postmodern Kavşakta Din ve Sivil Toplum, Sosyoloji Temrinleri 2 (2015), İslam ve Solun Soykütüğü (2016) İslam ve Sekülerleşmenin Kaynakları (2017), Seyyid Kutub, Siyasal Teoloji, Fıkıh ve Tarihsellik (2017), Culture and Politics in the Changing Middle East (P. Sharkawy ve A. Uysal ile; 2012), Culture and Politics in the New Middle East (P. Sharkawy ve A. Uysal ile; 2012), State Justice and Youth (B. Akgün, A. Uysal, F. Bendridi ile; 2014), El-Thaqafatu ve Dirasatu’l Sharkqu’l Awsat 2 cilt (P. Sharkawy ve A. Uysal ile; 2012), El-devletu ve’l adeletu ve’l-şebab (B. Akgün, A. Uysal, F. Bendridi ile; 2014), Devlet, Adalet ve Gençlik (B. Akgün, A. Uysal, F. Bendridi ile; 2014).

Çevirileri: Bryan S. Turner’dan Max Weber ve İslam (1992, 1997, 2019), Muhammed Arkoun’dan Tarih, Felsefe ve Siyaset Üzerine Konuşmalar (2000), Ira Lapidus’tan İslam Toplumları Tarihi 2 Cilt (2002, 2010), Emile Durkheim’dan Dinî Hayatın İlk Biçimleri (K. Çapık ile; 2019).