Filozofuj! 2022 nr 3 (45) (maj-czerwiec): Eksperymenty myślowe
About this ebook
Problem eksperymentów myślowych > Chris Daly
W eksperymencie myślowym nie korzystamy z urządzeń, a obserwacja nie odgrywa w nim żadnej roli. Uczestniczysz w nim tylko ty i twoja wyobraźnia.
Rewolucyjna rola eksperymentów myślowych > Daniele Molinari, Irene Binini
Eksperymenty myślowe wydają się pełnić rewolucyjną funkcję: skłaniają nas do wyobrażania sobie i „obserwowania” sytuacji, o których moglibyśmy nigdy nawet nie pomyśleć i których nigdy nie doświadczymy w prawdziwym życiu, a to, przynajmniej w niektórych przypadkach, prowadzi do zmiany naszych światopoglądów, kwestionując teorie uznawane od wieków i torując drogę alternatywnym.
Cugle dla wyobraźni > Anna Brożek
„W naukach przyrodniczych testuje się za pomocą eksperymentów myślowych związki rzeczowe między zjawiskami, czyli prawa; tym natomiast, co się testuje w filozoficznych eksperymentach myślowych, są na ogół (a może nawet wyłącznie?) związki semantyczne między wyrażeniami, czyli – krótko mówiąc – definicje.
Eksperymentować z literaturą > Anna Głąb
Literatura piękna mnie zaskakuje. Jest sferą kreatywnych pomysłów i intuicji pełnych finezji. Wgłębiam się w nią, gdy chcę odpocząć od trywialności codzienności, jak również, by lepiej pojąć siebie i innych. Literatura, która mieści w sobie nieskończoną liczbę ludzkich doświadczeń i światów, dzięki swej intymnej formie zachęca do rozmowy, roztrząsania, otwiera na wątpliwości i rozterki. Właśnie dlatego do własnych doświadczeń czytelniczych mogę zaliczyć zaobserwowanie tego, że literatura stawia antytezy, wikła się w wieloznaczności, nieustannie niuansuje – badając w ten sposób różne aspekty rzeczywistości i życia, a nawet poddając eksperymentom moje rozumienie świata. Jak to się dzieje?
Czy rozwój filozofii eksperymentalnej oznacza koniec „tradycyjnej” filozofii? > Adrian Ziółkowski
Filozofia eksperymentalna to nowatorski (być może nawet rewolucyjny) nurt we współczesnej filozofii, który zyskał popularność na początku XXI w. Filozofowie eksperymentalni wykorzystują metody empiryczne zapożyczone z nauk społecznych do zbierania danych pomocnych w rozstrzyganiu zagadnień filozoficznych. Czy ta propozycja wiąże się z odrzuceniem tradycyjnych metod filozofii „fotelowej”, opartej na czystym namyśle?
Wyobraźnia kontrfaktyczna i eksperymenty myślowe na co dzień > Monika Dunin-Kozicka
Eksperymentowanie w myślach zdarza się nie tylko filozofom – gdybanie jest naszą codzienną przepustką do możliwych światów.
Filozoficzne problemy z wyobraźnią naukową > Piotr Kozak
Choć wyobraźnia zdaje się odgrywać istotną rolę w poznaniu naukowym, to niejasne są powody, dla których tak jest.
Wywiad
Eksperymenty myślowe to kontrprzykłady > Wywiad z prof. Timothym Williamsonem, logikiem z Oxfordu, światowej sławy ekspertem od problematyki eksperymentów myślowych
Narzędzia filozofa
Eksperyment myślowy: Cyfrowy eksperyment myślowy > Artur Szutta
Kurs logiki: #9. Klasyczny rachunek zdań (cz. 4) – Wynikanie logiczne i poprawność wnioskowań > Krzysztof A. Wieczorek
Meandry metafory: #14. Kognitywistyczny zwrot metaforyczny > Marek Hetmański
Filozofia w literaturze
Syzyf a sens życia > Natasza Szutta
Felieton
Filozofia eksperymentalna? > Jan Woleński
Pomyśl dwa razy, zanim będziesz chciał sprawdzić > Adam Grobler
Wiewiórka a istota filozofii > Jacek Jaśtal
Satyra
Experimentum Outopos > Piotr Bartula
Filozofia prawa
Granice rozumu, granice wyobraźni: eksperymenty myślowe a prawo > Marta Soniewicka
Filozofia społeczna
Śniadanie kontynentalne: #9. Czy można eksperymentować na ludziach? > Tomasz Kubalica
Filozofia w filmie
Star Trek > Piotr Lipski
Filozofia w szkole
Co by było, gdyby… Scenariusz lekcji filozofii dla uczniów szkół podstawowych > Dorota Monkiewicz
Z półki filozofa…
Nowości wydawnicze
Gdzie na studia filozoficzne? Dodatek maturalny 2022
Filozofia z przymrużeniem oka
* * *
Drodzy Czytelnicy,
tematem bieżącego numeru są eksperymenty myślowe traktowane jako jedna z metod uprawiania filozofii. W punkcie wyjścia podzielamy przekonanie, które w latach 70. ubiegłego wieku wyraził Antoni Stępień i które niezależnie od niego współcześnie utrzymuje Timothy Williamson (wywiad z nim kończy część tematyczną numeru), że postęp w filozofii warunkowany jest lepszym rozumieniem stosowanych w niej metod. Eksperymenty myślowe są jednak metodą dosyć niezwykłą.
Z jednej strony wykorzystywanie eksperymentów myślowych jest w filozofii zjawiskiem częstym i – jak się wydaje – rozpowszechniającym się coraz bardziej. Trudno wskazać dział filozofii, który byłby wolny od myślowego eksperymentowania. Metodę tę stosuje się w etyce (słynne przykłady dylematów moralnych związanych z rozpędzonym wagonikiem, eksperyment „aborcyjny” Judith Thomson), w teorii poznania (problem Gettiera, „mózgi w naczyniu”) i przede wszystkim w filozofii umysłu, gdzie analizuje się założenia i konsekwencje różnych niesamowitych opowieści: o chińskim pokoju Johna Searle’a czy zombie Davida Chalmersa.
Z drugiej strony eksperymenty myślowe przez część filozofów nie są traktowane poważnie. O eksperymentach tego rodzaju pisano, że korzystanie z nich przez używanie nieprecyzyjnego języka rozmywa pojęcia i szkodzi filozofii. Jeśli tak, to czy właściwym miejscem dla takich fantastycznych opowieści nie powinna być wyłącznie literatura? Czy analiza wytworów wyobraźni skazuje nas z konieczności na czyste fantazjowanie bez związków z rzeczywistością? Wydaje się jednak, że należałoby udzielić odpowiedzi przeczącej na powyższe pytania, bo właśnie eksperymenty myślowe pozwalają na korzystanie z wyobraźni w sposób świadomy i metodyczny, a więc poznawczo wartościowy.
Pracując nad numerem, staraliśmy się przybliżyć problematykę eksperymentów myślowych z różnych punktów widzenia. Chris Daly zastanawia się, jak to możliwe, że eksperyment przeprowadzony wyłącznie w umyśle mówi nam coś nowego o świecie. Irene Binini oraz Daniele Molinari w swoim tekście stoją na stanowisku, że eksperymenty myślowe są „rewolucyjne”, czyli prowokują zmiany naszych siatek pojęciowych. Anna Głąb wskazuje na podobieństwa między eksperymentami myślowymi i literaturą. Marta Soniewicka omawia eksperymenty myślowe w kontekście filozofii prawa, natomiast Anna Brożek zwraca uwagę na ograniczenia eksperymentów myślowych. Adrian Ziółkowski przybliża nowy sposób uprawiania filozofii, tzw. filozofię eksperymentalną, która miałaby stanowić alternatywę dla klasycznej filozofii „fotelowej”. W numerze znalazły się także artykuły poświęcone wyobraźni. Piotr Kozak w swoim tekście zastanawia się nad poznawczą funkcją wyobraźni oraz stawia pytanie, czy wyobraźni muszą towarzyszyć obrazy mentalne. Monika Dunin-Kozicka pisze o wyobraźni kontrfaktycznej oraz pokazuje zalety „gdybania”.
Wydaje się więc, że właściwe pytanie odnoszące się do wartości tej metody filozofowania nie brzmi, czy eksperymentować myślowo, ale – jak robić to dobrze. Uważna lektura tego numeru uzupełni Wasz filozoficzny przybornik o kolejne narzędzie. Zapraszamy do eksperymentowania.
Redakcja
Egzemplarz można zamówić tutaj: https://filozofuj.eu/produkt/filozofuj-2022-nr-3-45/
