Filozofuj! 2020 nr 5 (35) (wrzesień-październik): Zło
Пра гэту электронную кнігу
Zło jako brak dobra. Prywacyjna teoria zła > Agnieszka Woszczyk
Problem zła był podejmowany i rozumiany w dziejach filozofii na wiele sposobów. Pytanie: unde malum? („skąd zło?”) należy do istotnych kwestii metafizyki, rozumianej klasycznie jako nauka o pierwszych zasadach bytu bądź jako sfera tego, co nie może być rozstrzygnięte na podstawie danych dostępnych w doświadczeniu.
Geneza zła > Tomasz Kupś
Bogusław Wolniewicz uważał, że cywilizacja Zachodu opiera się na dwóch fundamentach: chrześcijaństwie i naukach ścisłych. Nie ma znaczenia, w jaki sposób obecnie odnosimy się do chrześcijańskiej tradycji religijnej, której korzeniem jest tekst Biblii, tak samo jak bez znaczenia jest nasza wiedza o osiągnięciach nauk matematyczno-przyrodniczych. Faktem jest, że zarówno Biblia, jak i nauka przez ponad dwa tysiące lat historii kultury europejskiej ukształtowały nasz świat idei. Jeśli więc podejmujemy jakieś podstawowe pytania, to w sposób naturalny odpowiedzi na nie odnoszą się też do fundamentów naszej cywilizacji. Podobnie jest w przypadku pytania o genezę zła.
Kalendarium problemowe
„Dziwna współzależność zła i bezmyślności”. O potrzebie rozwijania cnoty uważności > Grażyna Osika
Nie wiemy, czy rację miał Anthony A.C. Shaftesbury, kiedy zwracał uwagę na możliwość istnienia tzw. zmysłu moralnego, czyli intuicji, która pozwala nam ocenić, co jest dobre, a co złe, natomiast wiemy, że sama problematyka dobra i zła towarzyszy człowiekowi od samych początków jego intelektualnego mierzenia się ze światem.
Różne oblicza zła > Alfred Marek Wierzbicki
Podczas gdy zło fizyczne ma swoje źródło poza człowiekiem i dlatego można o nim powiedzieć, że niezależnie od tego, jak głęboko go dotyka i niszczy, jest ono złem „pozaludzkim”, to zło moralne tkwi w samym człowieku, który jako jego sprawca sam staje się moralnie zły.
Fragment z klasyka
O fascynacji złem > Robert Rogoziecki
Edmund Burke w Dociekaniach filozoficznych o pochodzeniu naszych idei wzniosłości i piękna zauważył, że prawdziwe nieszczęścia i cierpienia potrafią ludzi przyprawiać o niemałe zadowolenie.
Bóg kontra zło > Krzysztof Hubaczek
„Bóg albo chce usunąć zło, ale nie może, albo może, ale nie chce, albo ani nie jest chętny, ani zdolny, by to uczynić. Jeśli jest chętny, ale nie może, jest słaby, co nie jest zgodne z charakterem Boga. Jeśli może, lecz nie chce, jest złośliwy, co również kłóci się z istotą Boga. Jeśli nie może i nie chce, to jest słaby i złośliwy, więc nie jest Bogiem. Jeśli może i chce usnąć zło, dlaczego tego nie robi?”
Mroczny urok Schadenfreude > Filip Kobiela
Dawna białoruska pieśń ludowa zaczyna się w te słowa:
„Oj Wasylu, Wasylu, cóż tak się weselisz?
Czy ci żona poczęła? Czy się krowa ocieliła?
– Krowa mi się nie cieli, a żona nie poczęła.
To wójta dobrodzieja choroba wzięła!”.
Czytelnik, który nigdy nie doznawał tego rodzaju radości, może sobie chyba pogratulować niezwykle rzadkiego szlachetnego charakteru moralnego. Choć radość z cudzego nieszczęścia – zazwyczaj zwana z niemiecka Schadenfreude – jest zjawiskiem bardzo pospolitym, to jednak pozostaje czymś wysoce zagadkowym.
Wywiad
Nie każdy brak dobra musi oznaczać zło > Wywiad z prof. Joanną Górnicką-Kalinowską, specjalistką w dziedzinie filozofii moralnej, autorką wielu ważnych publikacji poświęconych etyce.
Narzędzia filozofa
Teoria argumentacji: #30. Schematy w służbie argumentacji, cz. 2 > Krzysztof A. Wieczorek
Eksperyment myślowy: Świat bez zła > Artur Szutta
Filozofia w literaturze
Skorumpowana wola Stawrogina – przykład radykalnego zła > Natasza Szutta
Felietony
Zawsze wybieramy dobro > Adam Grobler
Via Mala > Jacek Jaśtal
Satyra
Jestem! > Piotr Bartula
Greka i łacina z wielkimi klasykami
Zło > Michał Bizoń
Wokół tematu
Bóg a zło > Marek Dobrzeniecki
Z półki filozofa…
Język dla bólu? > Jolanta Prochowicz
Filozofia w szkole
Zabawna praca, pracowita zabawa. Scenariusz lekcji etyki dla uczniów klas IV–V szkół podstawowych > Dorota Monkiewicz-Cybulska
Felieton
Czy zło ma naturę negatywną? > Jan Woleński
Meandry metafory
#4. Metafora w granicach poetyckiej wyobraźni > Marek Hetmański
Filozofia w filmie
M-Morderca > Piotr Lipski
Filozofia z przymrużeniem oka
* * *
Drodzy Czytelnicy,
podstawowa trudność w filozoficznym określeniu zła jest taka, że ma ono wiele twarzy i zostawia swoje piętno na niemal każdej aktywności podejmowanej przez człowieka. Naznacza relacje międzyludzkie, procesy polityczne, spory światopoglądowe, religię, sztukę, naukę. Znalezienie wspólnego mianownika, a więc tego, co należy do istoty zła, wymaga przeglądu wielu aspektów zjawiska. Należy przez wszystkim odróżnić zło moralne od zła fizycznego, przyjrzeć się problemowi korzeni zła, zwracając szczególną uwagę na teorię zła jako braku dobra, pochylić się nad problemem istnienia zła w świecie stworzonym przez dobrego i wszechmocnego Boga, a także podjąć temat banalności zła i jednocześnie ludzkiej fascynacji tym zjawiskiem.
Inny kłopot, którego przysparza nam rozważanie tematu zła, stanowi konstatacja, że to, co filozofia zazwyczaj mówi o złu, wydaje się niezgodne z naszym codziennym doświadczeniem. Trudno przecież zgodzić się z poglądem, że zło jest tylko brakiem dobra, skoro każdego dnia rejestrujemy (lub wyręczają nas w tym zadaniu środki masowego przekazu) ogromną liczbę przypadków zła. Z tej perspektywy zło jest jak najbardziej realne, o czym niestety przypominają zbrodnie przeciwko ludzkości, wojny domowe czy katastrofy naturalne. Obserwując świat, czasem można wręcz odnieść wrażenie, że to raczej dobro pełni w nim rolę mirażu, bez którego nie umiemy funkcjonować. Być może jednak ten obraz jest zbyt pesymistyczny.
Podejmując określone decyzje moralne, wprowadzamy zło do świata albo ograniczamy je, powstrzymując się od działań, które łamią przyjęty przez nas kodeks moralny. Mamy więc pewien wpływ na stopień obecności zła w świecie. Nie możemy się od niego uwolnić, ale możemy się mu nie poddawać. A jeśli tak, to powinniśmy o nim myśleć. Dlatego w numerze znajdziecie m.in. teksty poświęcone genezie zła, jego naturze, rodzajom, a także problemowi zła w filozofii religii. Jak zwykle publikujemy wywiad ze specjalistą dotyczący tematyki numeru. Polecamy również stałe działy, w których zamieściliśmy m.in. kolejny felieton w ramach cyklu o metaforach, fragmenty tekstów klasyków filozofii, recenzję książki filozoficznej i filozoficzną analizę filmu oraz kolejny scenariusz lekcji.
Filozofujcie (to nic złego)!
Redakcja
Egzemplarz można zamówić tutaj: https://filozofuj.eu/produkt/filozofuj-2020-nr-5-35/
