About this ebook
Bu çalışmaya neden ihtiyaç duyuldu?
“Gazi Paşa Hazretlerinin Maarif Umdesi” ve ASRİ TERBİYE VE MAARİF adıyla okuyucuların istifadesine sunduğumuz eser; Türk Eğitim Tarihinde “özel yetenekliler/üstün zekalılar” eğitimine dair araştırmaların bir parçası olarak ortaya konuldu. Başlangıçta Enderun Mektebi’nin üstün yeteneklilerin eğitimine dair bıraktığı boşluğun nasıl doldurulduğuna dair yaptığımız araştırmalarda Tanzimat ve Osmanlının son dönemine eğilmişken; Maarif Nezaretinin bu alanda sürdürdüğü çalışmaların Maarif Vekaleti tarafından da sürdürüldüğünü tanıklık ettik. I. Dünya Savaşı’nın sarsıcı etkisi; Cumhuriyetin kuruluşundaki yokluklara rağmen alana dair çalışmaların zindeliğini kaybetmeden Dünya’daki gelişmelerin yakından takip edilerek ülkemizde de geliştirilerek devam ettirilmesi bizi bu çalışmanın detaylarının yayınlanması ve yayımlanmasına yöneltti.
100. Yılını 2020’de Kovid 19 pandemisinin tam kapanma döneminde kutladığımız Gazi Meclis T.B.M.M.’nin en önemli başarısı kuşkusuz Milli Mücadele’yi Büyük Zafere taşımasıdır. T.B.M.M. toplandığı ilk dönemden itibaren sadece Milli Mücadeleye odaklanmamış; kurulacak yeni devletin kalkınma hamlelerini de planlama ve uygulama çalışmalarına başlamıştır. Sadece yurdun işgaline karşı değil aynı zamanda cehalete karşı da savaş açmıştır. 1921 yılında Maarif Kongresi’ni toplayarak Cumhuriyet döneminde yapılacak büyük eğitim hamlesinin ön hazırlıklarını başlatmıştır. Maarif Kongresi’nde T.B.M.M. Reisi Mustafa Kemal Paşa’nın açış konuşması yeni MAARİFİN UMDELERİ olarak kabul görmüştür. Bu prensipler dönem basınında yankı bulmuş sonraları farklı eğitim yayımlarında da geniş yer bulmuştur. İlk dönem Maarif Vekilleri (Milli Eğitim Bakanları) bu prensipler üzerin tebliğler yayımlamıştır.
1923 yılında Maarif Vekili İsmail Sefa’nın yayımladığı tebliğden hemen sonra “Gazi Paşa Hazretlerinin Maarif Umdesi” ve ASRİ TERBİYE VE MAARİF adıyla 62 sayfalık bir kılavuz kitap tüm eğitimcilere dağıtılmak üzere Ankara’da Matbuat ve İstihbarat Matbaası’nda basılmıştır.
Adından, içeriğinden ve basıldığı kurumdan da anlaşılacağı üzere eserin; T.B.M.M. Reisi Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın bilgi ve direktifleriyle hazırlandığı anlaşılmaktadır. Eserin içeriği Mustafa Kemal Paşa’nın 1921’de Maarif Kongresi’nde açıkladığı umdeler ile tamamıyla örtüşmektedir. İçerik Atatürk’ün Türk Eğitim Sistemi hakkındaki öngörü ve önerilerini yansıtmaktadır.
ASRİ TERBİYE ve MAARİF;
MAARİFTE GAYE bölümü ile başlamaktadır. Bölümde eski usul eğitimin eksikleri ele alındıktan sonra yeni bir eğitim sistemine yeni programlara neden ihtiyaç duyulduğu etraflıca açıklanmaktadır.
Ardından YENİ MAARİFİN FELSEFESİ bölümü ile önerilen yeni düzenin kuramsal temelleri açıklanmaktadır. Bölümde devrin önde gelen eğitim düşünürlerinin fikirlerine yer verilmektedir. Dönemin önde gelen eğitim düşünürlerinden Dewey’e geniş yer verilmiştir. Asri Maarif Müessislerinden (Dewey) ve Terbiyesi başlığı altında; Dewey Pedagojisinin detayları açıklanmakta, bu detaylardan hangilerinin transfer edilebileceğine dair örneklere yer verilmektedir.
Program bölümünde Maarifte Gayeye ulaşabilmek için nasıl bir program takip edilmesi gerektiği etraflıca açıklanmaktadır. Bu bölüm GAYE ve GAYEYE ULAŞTIRACAK VESAİTLER sınıflandırılmasıyla iki başlık altında incelenmektedir. Bu bölümde “Gazi Paşa Hazretleri’nin hayata hazırlamak gayesi ile tespit ettiği Maarif Umdesinden ve Maarif Misakından sonra, dünkü programla artık alakamızı kesmeli ve onu terbiye ve maarif tarihimizin bir köşesinde ve maarif müzemizde hıfz etmeliyiz” tespitleriyle eğitimde yapılacak büyük dönüşümün haberini vermektedir.
BUGÜNKÜ GAYEMİZ TURANDA TERBİYE başlığı altında Mustafa Kemal Paşa’nın eğitim gayesi hakkında bilgiler vermektedir. “Gazi Paşa Hazretlerinin ve Maarif Misakımızın diktiği umde, muallimlerimizin ve maarifçilerimizin gayret ve himmeti ile maarifimizde bir (tarih başı) olsun.” Satırları ile biten bölüm Türk Eğitim Tarihinde yaşanılan büyük değişimin farkındalığına adeta vurgu yapmaktadır.
Eserin geniş bölümü TERBİYE VE MAARİF RUHİYATI başlığı altında toplanmıştır. Okul türlerinden, bu okullarda okutulacak derslere, öğretim programlarına, öğretim yöntem ve tekniklerine, ders dışı etkinlikleri, sosyal kulüp çalışmalarına, okul dışı öğrenme ortamlarına yer verilmektedir.
Son bölüm BÜYÜK ADAMLAR YETİŞTİRMEK başlığı ile en ilginç ve çarpıcı bölümdür. Deha ve üstün zekaların nasıl tanılanmasına gerektiğine, nasıl ve ne tür bir eğitim almaları gerektiğine dair açıklamalarda bulunmaktadır.
Kitabın içiresinde atıfta bulunulan Mekteplerde İyilik Derneği adlı bölüm ile eser son bulmaktadır.
Eserde; eğitim terminolojisi açısından “yeni ve ilk” olarak kabul edilebilecek pek çok terim bulunmaktadır. Eğitim bilimleri terminolojisinin en hızlı değiştiği dönemde eserde bazı eğitim kavramlarının ustaca kullanılması; henüz literatürde olmayan ve ilk defa bu kaynakta rastlanılan bazı terimlerin Türkçeleştirilmesinde Mustafa Rahmi Bey’in güçlü dil yetkinliğinin izleri yer almaktadır.
Kitap ekinde bir kaynakça bulunmamakla birlikte; yazar istifade ettiği kaynaklar ile yazarlarının adlarına doğrudan metin içi anlatımda yer vermiştir. Bu şekilde akışta tekrarlarıyla birlikte otuzdan fazla atıf bulunmaktadır. Yapılan atıfların büyük çoğunluğu kendi devrinin güncel eğitim düşünürlerine yapılmıştır.
Eser içeriğinde; 1923 yılında adlı Mustafa Rahmi Bey (Balaban) tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından yayımlanan eser yeni hükümetin Eğitim Politikaları ve özelinde “özel yetenekliler / üstün zekalılar” ın tanılanmasına, eğitimine yönelik politikalar hakkında önemli ipuçları vermektedir. Türkiye’de yetenek tanılamalarına, üstün zekalıların eğitimine dair çalışmaların hükümet-devlet politikası olup olmadığına dair önemli belgelerden biridir aynı zamanda.
Çalışmaya ilk başladığımda “Terbiyevi Ruhiyat Laboratuvarı” adlı eserin transkripti ile yetinmek düşüncesinde iken transkript ilerledikçe çalışmanın içeriğine dair bir takım eklemelerin gerekli olacağı fikri ağır bastı. Bahsi geçen eserin öneminin Mustafa Rahmi beyin ruhiyat (psikoloji) alanında yaptığı çalışmaları, eğitimci olarak görev yaptığı kurumlardaki rolü ile birlikte düşünüldüğünde konuya daha derinlemesine intibak edileceği kanaati oluştu. I. T.B.M.M hükümeti tarafından başlatılan ve daha sonra Cumhuriyet hükümetlerince devam ettirilen özel yetenekliler alanına dair dönemde üretilen eğitim hizmetlerine dair önemli veriler barındırmaktadır. Eser, adeta ilk T.B.M.M. hükümetinin eğitim politikasının ana unsurlarını açıklamakta, yetenek ve zeka konularına özel önem atfetmektedir. Adından da anlaşılacağı üzere eserin hazırlanmasında I. T.B.M.M. Başkanı ve Cumhuriyetin kurucusu Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK’ün etkisi açıkça görülmektedir.
Mustafa Rahmi beyin eğitim bilimleri ile ilgili yaptığı çalışma, araştırma, çeviriler ve yayımlar ile bizzat öğretmen okullarında yetiştirdiği eğitimciler O’nu Cumhuriyet devrinin eğitim öncülerine arasındaki müstesna konuma taşımaktadır. Mustafa Rahmi Bey’in onlarca eseri ve yüzlerce makalesi okundukça Cumhuriyet dönemi eğitim sisteminin nasıl inşa edildiği ve hangi temeller üzerinde durduğuna dair daha belirgin kanaatler oluşacaktır.
Eser, çok farklı konu başlıkları ve içerikleri ile eğitim bilimciler, eğitim tarihçileri, öğretmenler, Milli Eğitim çalışanları, öğrenciler ve eğitim alanına ilgi duyan tüm araştırmacılar için çok önemli bir tarihi eserdir. Tüm eğitimcilerin bu eseri dikkat çekilen yönleri ile tekrar gündemlerine alarak incelemeleri önerilmektedir.
Kitabın birkaç kütüphanede bulunan Osmanlıca baskısı ile araştırma makaleleri ile tezlerde verilen atıflarının dışında tam metin transkriptine erişim için farklı girişimler bulunmaktadır. Eserin transkriptindeki düzen asıl nüshadaki sayfa ve satır dizilimi ile birebir uyumlu olarak tasarlanmıştır. Bundan gaye; transkript metni okunurken tereddüt edilen kelime ve kavramların orijinal metin üzerinden teyit ve kontrolünü yapabilmektir. Ayrıca Osmanlıca öğrenme çabasındaki gençlerin ve öğrencilerin okuma becerilerine katkı sunabilmektedir. Bu bakımdan eser Osmanlıca Derslerinde okuma-öğrenme materyali olarak da kullanılabilir. Bu eserde daha önce yayımlanan içeriklerden farklı olarak eserin transkriptine ve Osmanlıca tam metnine yer verilmiş; ayrıca, Mekteplerde iyilik derneği bölümü ile eser hakkında geniş bir değerlendirme, müellifin biyografisi eklenmiştir.
Daha sonra güncellenecek versiyonlarına Maarif Tebliğleri ile eserde adı geçen eğitimcilerin kısa biyografiler de eklenecektir.
Eserde kullanılan dilin yayınlandığı döneme göre çok sade ve terimlerde tutarlılık arz etmesinden dolayı ayrıca günümüz Türkçesine uyarlanmasına gidilmemiş orijinal dil muhafaza edilmiştir.
Kitap kapağı ve görseli Derin KÖMÜR tarafından eserdeki anlatılardan yola çıkılarak kurgulanmış ve tasarlanmıştır. Katkıları için müteşekkirim. Meşakkatli çalışmalar sırasında öneri ve desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen eşim İstek Aksak KÖMÜR’ün bu esere manevi katkısı büyüktür.
Asırların yıkıntıları arasında yeni bir medeniyet inşa etmek için yola çıkan Milli Eğitim projesinin mimarlarına ve her sabah öğrencilerine koşan tüm öğretmenlere ithaf edilmiştir.
Eserle ilgili eleştiriler, katkılar ve güncellemelerde yer alması talep edilen konular için erolkomur@gmail.com adresine yazabilirsiniz.
İstanbul 2023
Ratings and reviews
About the author
www.erolkomur.com
