Filozofuj! 2021 nr 2 (38) (marzec-kwiecień): Tabu
यो इ-पुस्तकका बारेमा
Tabu | Spis treści
Tabu, czyli zakaz > Anna Dąbrowska
Nie ma społeczeństw czy społeczności, w których nie obowiązywałyby żadne zakazy tabuistyczne. Są one ważne ze względu na utrzymanie w równowadze systemu społecznego, przestrzeganie zasad moralnych, zapobieganie niepotrzebnym napięciom.
Pokora wobec mądrości tabu > Artur Szutta
Postępowemu człowiekowi naszych czasów może się wydawać, że rozwój moralny polega (między innymi) na przekraczaniu wszelakich tabu, stanowiących pozostałość po prymitywnej przeszłości, w której naszym życiem kierował „dziecięcy” lęk przed tym, co „święte” lub „nieczyste”. Człowiek światły powinien kierować się rozumem, bariery stanowiące owoc irracjonalnego obrazu świata nie powinny zaś ograniczać jego działań. Jednakże czy ten obraz postępu moralnego nie jest zbyt uproszczony?
Kalendarium problemowe
Fragment z klasyka
Czy jest coś, czego nie powinniśmy wiedzieć? > Agnieszka Lekka-Kowalik
Zgodnie z tzw. imperatywem Galileusza można badać wszystko, cokolwiek jest dostępne metodom naukowym. Z racji braku zainteresowania wspólnoty badaczy czy ograniczeń finansowych pewne tematy nie zostają podjęte, ale nie ma wiedzy „zakazanej”, bo wiedza jest dobrem absolutnym – zawsze, wszędzie i dla każdego lepiej jest wiedzieć, niż nie wiedzieć. Namysł nad nauką jako dobrem dla człowieka zdaje się oczywistym przekonaniem.
Filozofia wobec tematów tabu > Piotr Biłgorajski
Tabu, czyli kulturowy zakaz, to złożone zjawisko. W antropologii uważa się, że dotyczy przedmiotów lub czynności, które powszechnie budzą odrazę i których należy unikać pod groźbą ostracyzmu społecznego. Przykładem jest kazirodztwo lub kanibalizm. W innym sensie tabu odnosi się także do tematów, które z różnych względów są pomijane w dyskusji. O ile więc przedmioty i czynności objęte tabu to coś, czego istnienia przedstawiciele danej kultury nie chcą, to tematy tabu dotyczą realnych problemów, o których woli się myśleć, że nie istnieją.
Kilka słów o sepulkach… Czyli o tym, o czym można, a o czym nie należy rozmawiać na innych planetach > Przemysław Czuma
„Czymże są owe sepulki?” – zapyta ktoś niezbyt zorientowany w niuansach obyczajowych form życia zamieszkujących obce układy planetarne. Odpowiedź wydaje się dość oczywista. Zgodnie z wiedzą zaczerpniętą z Encyklopedii Kosmicznej sepulki służą do sepulenia… „Jakżeby inaczej?” – chciałoby się rzec poniewczasie. Czym zatem jest sepulenie?
Ta wstrętna moralność? > Aleksander Trubiłowicz
Chroni przed przykrymi konsekwencjami ulegnięcia pokusie zjedzenia zbyt długo otwartego jogurtu. Stanowi podstawę głupich żartów, szczególnie zabawnych we wczesnej młodości. Kiedy myślimy o nim w tego typu kontekstach, może wydawać się znacznie mniej istotny niż emocje takie jak radość, złość czy strach. Ma jednak niebagatelne znaczenie w naszym życiu, również moralnym. Wstręt, bo o nim mowa, może zniekształcać nasze osądy etyczne, a nawet motywować do zbrodni. Czy może być także sojusznikiem etyki?
Wywiad
Tam, gdzie wszyscy myślą tak samo, nikt nie myśli naprawdę > Wywiad z Anthonym Walshem z Boise State University, jednym z ważniejszych znawców problematyki tabu
Narzędzia filozofa
Eksperyment myślowy: Hełm Wszechwiedzy > Artur Szutta
Kurs logiki: #2. Kiedy wnioskowanie jest poprawne? > Krzysztof A. Wieczorek
Gawędy o języku: #19. Wilki w gąszczu gramatycznych odmian raz jeszcze > Wojciech Żełaniec
Meandry metafory: #7. Hegel i jego intertekstualne metafory > Marek Hetmański
Filozofia w literaturze
Huckleberry Finn i akrazja odwrócona > Natasza Szutta
Satyra
Kolacja bez tabu (zdalna) > Piotr Bartula
Felieton
Kölle Alaaf > Jacek Jaśtal
Tęsknota za rajem utraconym > Adam Grobler
Filozofia społeczna
Śniadanie kontynentalne: #2. Gdzie są granice? > Tomasz Kubalica
Greka i łacina z wielkimi klasykami
Tabu > Michał Bizoń
Filozofia w szkole
Cicho sza, to tabu. Scenariusz lekcji filozofii dla uczniów szkół podstawowych > Dorota Monkiewicz-Cybulska
Z półki filozofa…
Zaburzony umysł > Zbigniew Wróblewski
Cywilizacja w tworzeniu > Błażej Gębura
Nowości wydawnicze
Filozofia w filmie
Pogorzelisko > Piotr Lipski
Filozofia z przymrużeniem oka
* * *
Drodzy Czytelnicy,
Zakazy w życiu moralnym i społecznym zazwyczaj nie mają dobrej prasy. Odczuwamy je na ogół jako arbitralne ograniczenie naszej wolności; coś, co tłumi nasz rozwój i kreatywność. Wydaje się jednak, że wszelkie próby wyjaśnienia, czym one są i dlaczego w ogóle się pojawiają, stanowią działania niezwykle cenne. Pozwalają nam mieć nadzieję na to, że w ten sposób odkryjemy kryterium, które umożliwi odróżnienie zakazów pożytecznych od szkodliwych, a dzięki temu również skuteczne unikanie tych ostatnich. Wiemy jednak, że pewne zakazy mają szczególną naturę. Nie zawsze są wypowiedziane wprost, ale niezmiennie obowiązują i stanowią niewidzialną granicę, poza którą kończy się społeczeństwo.
Racjonalne podejście do rozpatrywania prawdziwego znaczenia zjawiska tabu nie wyklucza aprobaty dla niektórych jego wcieleń. To prawda, że pewne z nich przy bliższej analizie wydają się nie tylko irracjonalne, ale wręcz szkodliwe, i jako takie słusznie powinny być bezwzględnie porzucone. Warto jednak dostrzec, że chyba niemożliwa jest kultura, która nie posiadałaby jakichkolwiek tabu, gdyż stanowią one swojego rodzaju bezpieczniki chroniące ją przed unicestwieniem. Jeśli tak, to filozoficzna refleksja nad pojęciem tabu jest po prostu analizą funkcji, jakie pełni dana kultura, oraz jej nieprzekraczalnych granic.
Każda kultura wydaje się mieć swoje tajemnice, ale rolą filozofii jest przynajmniej próba zrozumienia, jaka jest ich geneza oraz przede wszystkim czy ich utrzymywanie przy życiu da się w jakikolwiek sposób uzasadnić. Wydaje się jednak, że przy rozpatrywaniu tych problemów należy unikać dwóch skrajności. Naiwne wydaje się podejście, w myśl którego wszelkie tabu powinny być zniesione, gdyż stawiałoby to pod znakiem zapytania dalsze istnienie określonej kultury. Z kolei zaakceptowanie poglądu głoszącego, że tabu powinno dotyczyć niemal wszystkiego, prowadziłoby do wytworzenia środowiska, w którym trudno byłoby o autentyczny rozwój jednostek ludzkich.
Jesteśmy przekonani, że zagadnienie tabu zasługuje na to, żeby naświetlić je z wielu różnych perspektyw. Nasi Autorzy przygotowali teksty dotyczące m.in. filozoficznej analizy pojęcia tabu, problemu zakazanej wiedzy, znaczenia wstrętu w moralności, ujęcia tabu w twórczości Stanisława Lema czy rzeczy niewypowiadalnych w kulturze starożytnej Grecji. W numerze znajdziecie również teksty ze stałych działów pisma: kalendarium problemowe, recenzje filozoficzne, kurs logiki, filozofię w literaturze i w filmie, kolejne części cykli o metaforach i filozofii społecznej oraz scenariusz lekcji.
Nie łudzimy się, że ustalenia zawarte w numerze są niekontrowersyjne. Trudno zresztą spodziewać się wśród filozofów zgodnej odpowiedzi na pytanie o prawdziwą naturę tak złożonego i do pewnego stopnia tajemniczego zjawiska. Wierząc jednak w to, że w filozofii ostatecznie wszystko trzeba rozstrzygać w pojedynkę, zachęcamy Was do wyrobienia sobie własnego poglądu, bazując na naszych tekstach.
Redakcja
Egzemplarz można zamówić tutaj: https://filozofuj.eu/produkt/filozofuj-2021-nr-2-38/
